دژنکتور چیست؟
این دستگاه که با عنوان مدارشکن هم شناخته می‌شود، نوعی دستگاه محافظتی است. این کلید مدارشکن قابلیت قطع زیر بار را هم دارد. عملکرد اصلی این دستگاه محافظت از تجهیزات مدار در برابر اتصال کوتاه یا میزان اضافه بار است. در واقع مدار را در حالت عادی و وضعیت معیوب سیستم باز و بسته می‌کند.
کلید دژنکتور هم به صورت دستی ( اتاق فرمان ) و هم به صورت اتوماتیک مدار را تحت شرایط خاصی که به آن اشاره کردیم، قطع یا وصل می‌کند. این کلید در مدارهای تابلو برق با ولتاژ بالا مورد استفاده قرار می‌گیرد. به همین دلیل وجود آیتم‌هایی مثل قوس الکتریکی، محافظتی و عایقی از اهمیت بالایی برخوردارند. در واقع استفاده از دژنکتورها باعث جلوگیری از آسیب بیشتر به تجهیزات الکتریکی می‌شود.
آشنایی با عملکرد دژنکتور
برای این که دژنکتورها عملکرد مناسب‌تری در قطع و وصل مدار داشته باشند، فنرهای جداگانه‌ای برای آنها تعبیه می‌شود. این فنرها هم به یک شفت متحرک متصل می‌شوند. فنر قطع این دستگاه به وسیله انرژی آزاد شده فنر وصل شارژ می‌شود. از سوی دیگر فنر وصل دارای مکانیزم شارژ موتوری یا دستی است. البته هر کدام از این دژنکتورها هم برای مکانیزم قطع و وصل خود، دارای بوبین‌های جداگانه هستند.
وظیفه این بوبین‌ها چیست؟
بوبین دستگاهی است که هم به صورت کنترل از راه دور و هم به صورت دستی فرمان می‌گیرد. حفاظت در تابلوها از طریق فرمان‌هایی انجام می‌شود که رله برای کلید ارسال می‌کند. فرمان‌های ارسال شده برق را به بوبین می‌رسانند؛ به این ترتیب دژنکتور قطع یا وصل می‌شود.
با انواع دژنکتورها از نظر ساختار آشنا شوید
تا اینجا با دژنکتورها و کارایی آنها آشنا شدید. حالا نوبت به بررسی انواع این دستگاه‌ها می‌رسد. کلید فشار ضعیف که در شبکه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، بر اساس مکانیزم عمل به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شوند که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد.
دژنکتور روغنی
مکانیزم قطع و وصل این دژنکتورها، درون یک محفظه پر از روغن قرار گرفته است. عمل قطع و وصل در این حالت با استفاده از فنر قوی موجود در آن انجام می‌شود. این فنر وقتی اتصال کوتاه یا اضافه بار رخ می‌دهد، کنتاکت کلید را باز می‌کنند. باز شدن کلید باعث ایجاد جرقه می‌شود که این جرقه سبب تبخیر روغن خواهد شد. این دژنکتورها امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند و به نوعی از رده خارج شده‌اند.
استفاده از دژنکتورهای روغنی در شبکه‌های برق کوچک و نصب کلیدهای هوای فشرده اقتصادی نیست. به همین دلیل به جای آنها از کلید گاز استفاده می‌کنند. این کلیدهای گاز خاموش کننده جرقه، توسط خود جرقه ایجاد می‌شود. به همین دلیل به نوعی تابع شدت جریان هستند.
دژنکتور روغنی
دژنکتور آبی
این نوع دژنکتورها بسیار قدیمی هستند و امروزه کاربرد زیادی ندارند. در محفظه قوس الکتریکی این نوع دژنکتورها از آب استفاده می‌شود. جرقه و حرارت آن باعث تبخیر آب و خنک شدن سیستم می‌شود. با خاموش شدن جرقه و صفر شدن جریان، قطرات آب به داخل محیط هدایت جرقه‌ها پاشیده می‌شوند. به این ترتیب یون‌های آزاد شده جذب می‌شوند و از جرقه مجدد جلوگیری می‌کنند.
دژنکتور بادی
در این کلیدها حذف جرقه توسط هوای فشرده انجام می‌شود. این هوای فشرده که در اثر انفجار ایجاد می‌شود، دارای سرعت بالایی برای دمیدن است. با ایجاد جرقه بین کنتاکت‌ها، باد خنک توسط کمپرسورها ایجاد می‌شود که جرقه را به عقب هدایت می‌کند. در این حالت فاصله بین کنتاکت‌ها بیشتر شده و دریچه دمیده شدن هم بسته می‌شود. از این مدارشکن‌ها در میدان‌های فشار متوسط و بالا استفاده می‌کنند.
دژنکتور گازی
در این نوع دژنکتورها از گاز SF6 برای عایق‌سازی استفاده شده است. این مدل‌ها نسبت به مدل‌های روغنی و خلا، فضای کمتری اشغال کرده و صدای کمتری هم دارند. به همین دلیل در فضاهای بزرگ بسیار مفید هستند. این نوع دژنکتور برای اولین بار در سال 1940 مورد استفاده قرار گرفت. البته این نوع گاز ویژگی‌های جالبی دارد که عبارتند از بی رنگ، بی بو، بدون مزه، غیرسمی و غیرقابل اشتعال. به همین دلیل بعد از ایجاد جرقه هم خاصیت عایقی خود را حفظ می‌کند. به این ترتیب برای صنعت برق بسیار مفید هستند.
این نوع دژنکتورها با گاز عایق شده‌اند. از مهم‌ترین ویژگی‌ها یا کاربردهای آن می‌توان به قطع جریان در فشار گاز کم اشاره کرد. به همین دلیل این کلیدها در وضعیت غیرعادی فشار گاز قطع می‌شوند. استفاده از این کلید مزایایی دارد که به شرح زیر هستند:
عدم تغییر فشار گاز
پر کردن ساده و بدون دردسر گاز
قابلیت قطع جریان‌های سلفی
قابلیت قطع جریان اتصال کوتاه
امکان قطع جریان خازنی بدون ایجاد ولتاژ
خود دژنکتورهای گازی هم به دو صورت کلید دارای دو فشار و یک فشار هستند. کلیدهای دو فشار بسیار تولید پیچیده و سختی دارند و از هزینه بالایی هم برخوردار هستند. همچنین در فشار بالا و دمای پایین، برای تبدیل به مایع مشکل گرم کردن دارد. کلیدهای تک فشار هم بسیار ساده هستند. به همین دلیل استفاده از آنها رایج‌تر است.
دژنکتور گازی
دژنکتور خلا
این کلید از جرقه برای باز و بسته شدن کنتاکت‌ها استفاده نمی‌کند. به طور کلی کلید خلا ساختار و مکانیزم متفاوت‌تری نسبت به سایر کلیدها دارد. از ویژگی‌های مهم کلیدهای خلا، می‌توان به صدای بسیار ناچیز، آب‌بندی شدن و قرار نداشتن در معرض آلودگی اشاره کرد. دژنکتور خلا قابلیت قطع جریان اتصال کوتاه تا 100 کیلو ولت آمپر را هم دارد. به همین دلیل بیشتر از آنها در سیستم‌های مترو استفاده می‌شود.
دژنکتور خلا
منظور از سکسیونر چیست؟
سکسیونرها وسیله‌ای برای قطع مدار بدون بار هستند و تفاوت‌هایی با دژنکتور دارند. درواقع می‌توان گفت سکسیونر نوعی کلید قدرت محسوب می‌شود و عملکرد مشابهی با دژنکتور دارد. با این حال فقط برای قطع مدار مورد استفاده قرار می‌گیرند و برای باز و بسته کردن مدار الکتریکی فشار قوی به کلید قدرت هم نیاز دارید. معمولا از سکسیونر برای قطع و وصل مدار با ولتاژهای بالا استفاده می‌شود. سکسیونرها توانایی قطع مدار زیر بار را ندارند.
سکسیونر به جداکننده هم معروف است. در واقع از آنها برای جدا کردن تجهیزات مدار الکتریکی از منبع استفاده می‌شود. همچنین نوعی وسیله تخلیه محسوب می‌شود. به این ترتیب هنگام عبور جریان از صفر قابلیت اداره شدن دارد. این سیستم هم دارای سرکوب داخلی است. البته این در شرایطی است که خارج از بار باشد. با تمام این اوصاف هدف از به کارگیری سکسیونرها چیست؟ استفاده از سکسیونرها باعث افزایش اطمینان از ایمنی نگهداری از تجهیزات می‌شود.
دو نمونه از سکسیونر
سکسیونر چه کاربردی دارد؟
از سکسیونر برای هدایت بهتر جریان سیستم‌ها و قطعات مختلف استفاده می‌شود. درواقع کاربرد اصلی آن، جلوگیری از برق‌گرفتگی اشخاص عادی است. به همین دلیل طراحی آنها به گونه‌ای است که محل قطع یا وصل برق به صورت آشکار قابل رویت باشد.
سکسیونر وسیله‌ای است برای ارتباط کلید قدرت به شینه یا هر قسمت دیگری که دارای پتانسیل است. از طرف دیگر طبق قوانین الکتریکی، باید جلوی هر کلید قدرت از 1 کیلووات به بالا، سکسیونر نصب شود. این کار برای جلوگیری از آسیب هنگام تعمیرات انجام می‌شود.
منظور از سکسیونر قابل قطع زیر بار چیست؟
همانطور که اشاره کردیم دژنکتور و سکسیونر تفاوت‌هایی باهم دارند. با این حال نصب کلید قدرتی که قابلیت قطع و وصل سریع داشته باشد، ضروری نیست. از طرف دیگر در شبکه‌های پست کوچک، نصب کلید قدرت، تجهیزات مختلف و البته سکسیونر هزینه‌های زیادی در بر خواهد داشت. به همین دلیل در این مواقع از سکسیونر قابل قطع زیر بار استفاده می‌شود. این کلید قابلیت‌های سکسیونر را دارد؛ با این تفاوت که جریان را در شبکه قطع می‌کند.
معمولا در سکسیونرهای قابل قطع زیر بار، وسیله‌ای برای قطع فوری جرقه قرار می‌دهند. قدرت وصل این نوع سکسیونرها بسیار بالاست؛ به طوری که بین 25 تا 75 کیلو آمپر را می‌توانند وصل کنند. از طرف دیگر قدرت وصل به مراتب ضعیف‌تری دارند. با این اوصاف از این کلید، نمی‌توان برای قطع جریان اتصال کوتاه استفاده کرد.
انواع سکسیونر
بعد از آشنایی با انواع دژنکتور و مفهوم سکسیونر، نوبت به معرفی انواع سکسیونرها می‌رسد. سکسیونرها هم دارای دسته‌های مختلفی هستند که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم:
سکسیونر عمودی: این سکسیونر دارای کنتاکت‌های نر و ماده و یک بازو و دو سیستم ترمینال سطح است. این نوع سکسیونر به صورت قائم حرکت می‌کند و قابلیت چرخش تا 90 درجه را هم دارد. معمولا از سکسیونر عمودی در محل‌هایی استفاده می‌شود که سیم هوایی از بالای آن عبور نکند.
سکسیونر افقی: این سکسیونر هم دارای کنتاکت‌های نر و ماده و بازوی یکپارچه و دو پارچه متصل به هم است. همچنین دو سیستم ترمینال هم سطح در دو طرف سکسیونر دارد. این سکسیونر در صفحه افقی و حول یک محور در وسط سکسیونر به صورت 90 درجه حرکت می‌کند.
سکسیونر پانتوگراف: این سکسیونرها دارای دو سیستم ترمینال غیرهمسطح و چند تکه بازوی لولایی هستند. سیستم ترمینال پایین سکسیونر پانتوگراف، دارای دو محل اتصال هادی از دو طرف است. در این نوع سکسیونرها کمترین فاصله عمودی و افقی نیاز است. درواقع احتیاج به فاصله ایمنی خاصی ندارد.
بررسی تفاوت بین دژنکتور و سکسیونر
همانطور که تا اینجا متوجه شدید، دژنکتور و سکسیونر نوعی کلیدهای قدرت و مدارشکن محسوب می‌شوند. با وجود این که هر دو وسیله در خانواده مدارشکن‌ها قرار دارند، اما دارای تفاوت های زیادی نیز هستند. این تفاوت‌ها را در ادامه مورد بررسی قرار می‌دهیم:
دژنکتورها در ولتاژهای بالا به عنوان کلید قابل قطع زیر بار، توانایی قطع مدار تحت بار را دارند. درواقع وقتی خط ولتاژ وجود دارد، می‌توانید مدار را قطع کند. از سوی دیگر سکسیونرها کلید غیرقابل قطع زیر بار هستند. به همین دلیل قابلیت قطع مدار را ندارند.
سکسیونر نوعی دستگاه برای خاموشی شناخته می‌شود. با این حال دژنکتورها دستگاه بارگذاری هستند.
دژنکتور نوعی وسیله مکانیکی است که مثل سوئیچ عمل می‌کند. از طرف دیگر سکسیونر دستگاه الکترونیکی است که با MOSEFT ساخته می‌شود.
نحوه اداره یا کنترل سکسیونرها به صورت دستی است؛ درحالیکه دژنکتورها به صورت خودکار یا اتوماتیک و دستی کنترل می‌شوند.
دژنکتورها دارای مقاومت بسیار بیشتری نسبت به سکسیونرها هستند.
دژنکتورها از چه اجزای اصلی تشکیل شده‌اند؟
همانطور که اشاره شد، دژنکتورها دارای انواع مختلفی هستند. با این حال از نظر ساختاری و مکانیزم، عملکرد مشابهی دارند. همه دژنکتورها معمولا دارای اجزای زیر هستند:
مدارهای کنترل
مکانیزم عملکرد قطع یا وصل
کنتاکت‌های اصلی
کنتاکت‌های فرعی
مکانیزم خاموش کردن جرقه در محفظه
سیم‌پیچ‌های قطع و وصل
دژنکتورها از چه اجزای جانبی تشکیل شده‌اند؟
دژنکتورها علاوه بر اجزای اصلی که در همه آنها مشترک است، اجزای جانبی هم دارند. این اجزای جانبی عبارتند از:
مقره
تابلو کنترل
استراکچر
پایه نگهدارنده
وسیله اندازه‌گیری فشار گاز
ترمینال فشار قوی
فاکتورهای مهمی که هنگام انتخاب دژنکتور مناسب باید در نظر داشته باشید
همانطور که ملاحظه کردید، دژنکتورها از نظر ویژگی و ساختار به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند. به همین دلیل هنگام انتخاب دژنکتور مناسب، باید فاکتورهای زیادی را مدنظر قرار دهید. این فاکتورها عبارتند از:
ولتاژ نامی
جریان نامی
فرکانس نامی
سطح عایقی
فرکانس نامی
حداکثر ولتاژ نامی
مقدار ولتاژ گذرا
مقدار وصل جریان اتصال کوتاه
مقدار قطع جریان اتصال کوتاه
مدت زمان قطع
مدت زمان وصل
ترتیب زمانی قطع و وصل
لینک های مرتبط :